Olej rzepakowy to jeden z najpopularniejszych olejów roślinnych w Polsce i Europie, pozyskiwany z nasion rzepaku (Brassica napus). Jego wszechstronność w kuchni oraz liczne właściwości prozdrowotne sprawiają, że zasługuje na szczególną uwagę w kontekście zdrowej diety. W tym artykule przyjrzymy się bliżej procesowi pozyskiwania oleju rzepakowego, formom dostępnym w sprzedaży, jego zastosowaniu w kuchni i wpływie na zdrowie człowieka, a także odpowiemy na pytanie, czy olej rzepakowy jest zdrowy.
Pozyskiwanie oleju rzepakowego: od pola do butelki
Pozyskiwanie oleju rzepakowego rozpoczyna się od uprawy rzepaku, który w Polsce wysiewany jest zazwyczaj w drugiej połowie sierpnia. Po zbiorach, gdy nasiona osiągną odpowiednią dojrzałość, poddawane są procesowi czyszczenia i suszenia. Następnie w olejarni następuje tłoczenie oleju.
Wyróżnia się dwie główne metody tłoczenia:
- Tłoczenie na zimno: Nasiona są tłoczone mechanicznie w temperaturze nieprzekraczającej 40-50°C. Dzięki temu olej zachowuje większość swoich naturalnych składników odżywczych, witamin i charakterystyczny smak oraz zapach. Olej tłoczony na zimno jest olejem nierafinowanym.
- Tłoczenie na gorąco (metoda dwustopniowa): Nasiona są najpierw kondycjonowane (rozdrabniane i podgrzewane do około 100°C), a następnie tłoczone pod wysokim ciśnieniem, co podnosi temperaturę nawet do 160°C. Z wytłoków pozostałych po tłoczeniu często pozyskuje się dodatkową ilość oleju za pomocą rozpuszczalników chemicznych (ekstrakcja). Olej uzyskany tą metodą jest surowy i wymaga dalszego oczyszczania.
Olej surowy, niezależnie od metody tłoczenia, zazwyczaj poddawany jest procesowi rafinacji. Rafinacja obejmuje kilka etapów, takich jak odkwaszanie, odbarwianie i dezodoryzacja. Celem rafinacji jest usunięcie zanieczyszczeń, poprawa smaku, zapachu i barwy oleju oraz przedłużenie jego trwałości 1 i podwyższenie temperatury dymienia.
Formy oleju rzepakowego dostępne w sprzedaży
W sklepach możemy znaleźć różne formy oleju rzepakowego:
- Olej rzepakowy tłoczony na zimno (nierafinowany): Uważany za najzdrowszą formę, zachowuje naturalne składniki odżywcze i ma charakterystyczny smak. Nie nadaje się do smażenia w wysokich temperaturach.
- Olej rzepakowy rafinowany: Jest bezwonny, bez smaku i ma wysoką temperaturę dymienia, dzięki czemu idealnie nadaje się do smażenia, pieczenia i duszenia. Jest uboższy w niektóre składniki odżywcze w porównaniu do oleju tłoczonego na zimno.
- Olej rzepakowy z pierwszego tłoczenia: Odnosi się do oleju uzyskanego podczas jednokrotnego tłoczenia nasion. Może być zarówno rafinowany, jak i nierafinowany. Najcenniejszy jest nierafinowany olej z pierwszego tłoczenia.
Warto wybierać olej rzepakowy od sprawdzonych producentów i zwracać uwagę na sposób jego pozyskiwania.
Olej rzepakowy w kuchni: wszechstronne zastosowanie
Olej rzepakowy dzięki swojej neutralności smakowej i różnym formom, ma szerokie zastosowanie w kuchni:
- Olej rzepakowy tłoczony na zimno: Idealny do stosowania na zimno, jako dodatek do sałatek, surówek, dressingów, past do pieczywa, sosów i marynat. Można go również dodawać do gotowych potraw. Nie należy go podgrzewać powyżej temperatury 40°C.
- Olej rzepakowy rafinowany: Doskonale sprawdza się do smażenia, pieczenia, duszenia i głębokiego tłuszczu ze względu na wysoką temperaturę dymienia (około 200-240°C). Jest uniwersalnym olejem do codziennego gotowania.
Właściwości oleju rzepakowego dla zdrowia człowieka
Olej rzepakowy jest cennym źródłem wielu składników odżywczych, które korzystnie wpływają na zdrowie:
- Nienasycone kwasy tłuszczowe: Zawiera wysoki poziom jednonienasyconych kwasów tłuszczowych (głównie kwas oleinowy) oraz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 (kwas alfa-linolenowy) i omega-6 (kwas linolowy) w korzystnej proporcji. Kwasy te są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania mózgu, serca i układu nerwowego, a także wykazują działanie przeciwzapalne.
- Witamina E: Jest silnym antyoksydantem, chroni komórki przed uszkodzeniem przez wolne rodniki, wspomaga układ odpornościowy i korzystnie wpływa na skórę i włosy. Olej rzepakowy jest jednym z bogatszych źródeł witaminy E wśród olejów roślinnych.
- Witamina K: Odgrywa ważną rolę w procesie krzepnięcia krwi i utrzymaniu zdrowych kości.
- Fitosterole: Są to roślinne sterole, które mogą pomagać w obniżaniu poziomu „złego” cholesterolu LDL we krwi, przyczyniając się do zdrowia układu sercowo-naczyniowego.
- Polifenole: Wykazują działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne, chroniąc organizm przed stresem oksydacyjnym i chorobami przewlekłymi.
- Beta-karoten: Jest prowitaminą witaminy A, ważną dla zdrowia oczu, skóry i układu odpornościowego.
Regularne spożywanie oleju rzepakowego może przyczyniać się do:
- Obniżenia poziomu „złego” cholesterolu LDL i podniesienia poziomu „dobrego” cholesterolu HDL.
- Wspomagania pracy serca i układu krążenia.
- Działania przeciwzapalnego.
- Poprawy funkcjonowania mózgu.
- Wzmocnienia układu odpornościowego.
- Poprawy kondycji skóry i włosów.
Czy olej rzepakowy jest zdrowy czy nie? odpowiedź
Olej rzepakowy jest zdrowym i wartościowym olejem roślinnym, pod warunkiem, że jest spożywany w ramach zbilansowanej diety i z umiarem. Szczególnie korzystny jest olej rzepakowy tłoczony na zimno (nierafinowany), który zachowuje najwięcej naturalnych składników odżywczych.
Olej rzepakowy rafinowany również ma swoje zalety, zwłaszcza do smażenia w wysokich temperaturach, ale jest uboższy w niektóre witaminy i antyoksydanty.
Ważne jest, aby pamiętać, że olej rzepakowy, jak każdy tłuszcz, jest kaloryczny i jego nadmierne spożycie może przyczynić się do przyrostu wagi. Kluczem jest umiar i różnorodność w diecie.
Podsumowując, olej rzepakowy jest cennym elementem zdrowej diety, dostarczającym niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, witamin i antyoksydantów. Wybierając odpowiednią formę oleju do danego zastosowania kulinarnego, możemy w pełni korzystać z jego prozdrowotnych właściwości.
