Oliwa z oliwek to jeden z najbardziej cenionych i wszechstronnych olejów roślinnych na świecie, stanowiący fundament zdrowej diety śródziemnomorskiej. Pozyskiwana z owoców drzewa oliwnego (Olea europaea), zachwyca nie tylko swoim bogatym smakiem i aromatem, ale także licznymi właściwościami prozdrowotnymi. W tym artykule przyjrzymy się bliżej procesowi pozyskiwania oliwy z oliwek, formom dostępnym w sprzedaży (w tym oliwie z pierwszego tłoczenia i oliwie z wytłoczyn), jej zastosowaniu w kuchni i wpływie na zdrowie człowieka, a także odpowiemy na pytanie, czy oliwa z oliwek gwarantuje długie życie.
Pozyskiwanie oliwy z oliwek: tradycja i nowoczesność
Pozyskiwanie oliwy z oliwek to proces, który łączy w sobie wielowiekową tradycję z nowoczesnymi technologiami. Owoce oliwek zbierane są ręcznie lub mechanicznie, a następnie transportowane do tłoczni. Najważniejszym etapem jest tłoczenie, które pozwala na wydobycie cennego oleju.
Wyróżnia się dwie główne metody tłoczenia:
- Tłoczenie na zimno: Jest to tradycyjna metoda, w której zmiażdżone oliwki poddawane są mechanicznemu naciskowi w temperaturze nieprzekraczającej 27°C. Dzięki temu oliwa z oliwek zachowuje swój naturalny smak, aromat, cenne składniki odżywcze i niską kwasowość. Oliwa z pierwszego tłoczenia (extra virgin olive oil) jest uzyskiwana wyłącznie tą metodą.
- Tłoczenie z użyciem wyższej temperatury i rozpuszczalników: Stosowane do wytłoczyn oliwnych (pozostałości po pierwszym tłoczeniu). Ta metoda pozwala na uzyskanie większej ilości oleju, ale jest on niższej jakości i wymaga rafinacji.
Po tłoczeniu oliwa z oliwek jest dekantowana lub filtrowana w celu usunięcia resztek owoców i wody.
Formy oliwy z oliwek dostępne w sprzedaży
Na rynku dostępnych jest wiele rodzajów oliwy z oliwek, różniących się jakością, smakiem i zastosowaniem:
- Oliwa z pierwszego tłoczenia (Extra Virgin Olive Oil – EVOO): Najwyższej jakości oliwa z oliwek, uzyskana wyłącznie w procesie tłoczenia na zimno, o kwasowości nieprzekraczającej 0,8%. Charakteryzuje się intensywnym smakiem i aromatem, bogactwem antyoksydantów i witamin. Idealna do stosowania na zimno.
- Oliwa z pierwszego tłoczenia (Virgin Olive Oil): Również uzyskana w procesie tłoczenia na zimno, ale o nieco wyższej kwasowości (do 2%). Ma dobry smak i aromat, ale jest nieco mniej intensywna niż EVOO. Można jej używać zarówno na zimno, jak i do delikatnego podgrzewania.
- Oliwa z oliwek (Olive Oil): Mieszanka rafinowanej oliwy z oliwek i oliwy z pierwszego tłoczenia. Jest bardziej neutralna w smaku i ma wyższą temperaturę dymienia, dzięki czemu nadaje się do smażenia i pieczenia. Zawiera mniej składników odżywczych niż oliwy z pierwszego tłoczenia.
- Oliwa z wytłoczyn oliwnych (Olive Pomace Oil): Pozyskiwana z wytłoczyn pozostałych po pierwszym tłoczeniu, z użyciem rozpuszczalników chemicznych i wysokiej temperatury. Musi być rafinowana. Jest najniższej jakości, ma neutralny smak i wysoką temperaturę dymienia, dlatego stosowana jest głównie do smażenia w przemyśle spożywczym. Nie jest zalecana do codziennego użytku domowego.
Wybierając oliwę z oliwek, warto kierować się jej przeznaczeniem. Do sałatek i dań na zimno najlepsza jest oliwa z pierwszego tłoczenia, natomiast do smażenia i pieczenia można używać oliwy z oliwek rafinowanej. Należy unikać oliwy z wytłoczyn oliwnych.
Oliwa z oliwek w kuchni: smak i zdrowie na talerzu
Oliwa z oliwek jest nieodłącznym elementem kuchni śródziemnomorskiej i znalazła szerokie zastosowanie na całym świecie:
- Na zimno: Oliwa z pierwszego tłoczenia doskonale podkreśla smak sałatek, surówek, carpaccio, bruschetty, pesto i innych dań na zimno. Można nią polewać gotowe potrawy, dodając im aromatu i wartości odżywczych.
- Do smażenia: Oliwa z oliwek rafinowana ma wyższą temperaturę dymienia (około 210°C) niż wiele innych olejów roślinnych, dzięki czemu nadaje się do smażenia, duszenia i pieczenia. Oliwa z pierwszego tłoczenia ma niższą temperaturę dymienia (około 180-190°C) i jest bardziej odpowiednia do krótkiego smażenia na niższym ogniu.
- Marynaty: Oliwa z oliwek jest doskonałą bazą do marynat do mięs, ryb i warzyw, nadając im smaku i pomagając zachować wilgoć.
- Pieczenie: Można jej używać do smarowania form do pieczenia oraz jako składnik ciast i wypieków.
Właściwości oliwy z oliwek dla zdrowia człowieka
Oliwa z oliwek jest bogatym źródłem wielu cennych składników odżywczych, które korzystnie wpływają na zdrowie:
- Jednonienasycone kwasy tłuszczowe (głównie kwas oleinowy): Stanowią około 70-80% składu oliwy z oliwek. Kwas oleinowy korzystnie wpływa na poziom cholesterolu, obniżając „zły” cholesterol LDL i podnosząc „dobry” cholesterol HDL, co przyczynia się do zdrowia układu sercowo-naczyniowego.
- Antyoksydanty (polifenole): Oliwa z pierwszego tłoczenia jest bogata w silne antyoksydanty, takie jak oleokantal, oleuropeina i hydroksytyrozol. Zwalczają one wolne rodniki, chroniąc komórki przed uszkodzeniem i zmniejszając ryzyko chorób przewlekłych, w tym chorób serca, nowotworów i chorób neurodegeneracyjnych. Oleokantal wykazuje działanie przeciwzapalne zbliżone do ibuprofenu.
- Witamina E: Jest silnym antyoksydantem, wspomaga układ odpornościowy i korzystnie wpływa na skórę.
- Witamina K: Ważna dla krzepnięcia krwi i zdrowych kości.
- Fitosterole: Mogą pomagać w obniżaniu poziomu cholesterolu.
Regularne spożywanie oliwy z oliwek, zwłaszcza oliwy z pierwszego tłoczenia, może przyczyniać się do:
- Zmniejszenia ryzyka chorób sercowo-naczyniowych (miażdżyca, zawał serca, udar mózgu).
- Działania przeciwzapalnego.
- Ochrony przed niektórymi rodzajami nowotworów.
- Poprawy funkcji mózgu i zmniejszenia ryzyka chorób neurodegeneracyjnych (np. choroba Alzheimera).
- Lepszej kontroli poziomu cukru we krwi.
- Wspomagania trawienia.
Czy oliwa z oliwek gwarantuje długie życie? Perspektywa nauki
Dieta śródziemnomorska, której oliwa z oliwek jest kluczowym elementem, jest powiązana z niższym ryzykiem wielu chorób przewlekłych i dłuższą oczekiwaną długością życia. Liczne badania wykazały korzystny wpływ regularnego spożywania oliwy z oliwek na zdrowie serca, mózgu i ogólną kondycję organizmu.
Jednak oliwa z oliwek sama w sobie nie jest magicznym eliksirem gwarantującym długowieczność. Długie i zdrowe życie jest wynikiem wielu czynników, w tym genetyki, stylu życia (aktywność fizyczna, unikanie palenia tytoniu), ogólnej diety bogatej w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, ryby i ograniczenie przetworzonej żywności.
Oliwa z oliwek jest cennym elementem zdrowej diety, który może przyczynić się do zmniejszenia ryzyka chorób związanych z wiekiem i poprawy jakości życia, co w konsekwencji może wpłynąć na długość życia. Jednak nie jest to jedyny czynnik decydujący.
Podsumowanie
Oliwa z oliwek, zwłaszcza oliwa z pierwszego tłoczenia, to niezwykle wartościowy produkt, który powinien znaleźć się w każdej zdrowej kuchni. Jej bogaty smak i aromat wzbogacają wiele potraw, a liczne właściwości prozdrowotne wspierają funkcjonowanie całego organizmu. Wybierając oliwę z oliwek, warto zwracać uwagę na jej jakość i przeznaczenie, aby w pełni korzystać z jej dobrodziejstw. Choć oliwa z oliwek nie jest gwarancją długowieczności, to bez wątpienia stanowi ważny element zdrowego stylu życia i może przyczynić się do lepszego zdrowia i samopoczucia przez wiele lat.
